Nieuwe soorten en herkomst

Introductie van nieuwe soorten en oorsprong als reactie op klimaatverandering: durf of bewusteloosheid?

Standpunt van het Koninklijke Belgische Bosbouwmaatschappij voor het toekomstige bos

Inleiding

Er zijn weinig bosmassieven die momenteel niet worden beïnvloed door klimaatverandering. Een grote meerderheid van de boswachters is het erover eens dat we onze praktijken moeten veranderen. De introductie van nieuwe soorten / oorsprong aangepast aan een warmer en droger klimaat wordt geëxperimenteerd als onderdeel van Trees for Future of soortgelijke projecten in de buurlanden. Dit is inderdaad EEN van de voorgestelde strategieën voor onder meer bosaanpassing aan klimaatverandering, zoals meer gebruik van natuurlijke regeneratie, bodembescherming, meer dynamische bosbouw, gemengde bosbouw met continue dekking, de toename van de biodiversiteit ... Al deze methoden hebben hun interesse en de KBBM-voorstanders combineren ze in plaats van ertegen te zijn.

De introductie van nieuwe soorten / oorsprong in het bos leidt echter tot tal van debatten. Deze hebben voornamelijk betrekking op twee aspecten:

• de potentiële impact die deze nieuwe soorten / oorsprong hebben / zullen hebben op de biodiversiteit en het functioneren van ecosystemen.
• hun plaats in de aanpassing van bossen aan klimaatverandering en gezondheidscrises. Sommigen pleiten voor hun introductie omdat ze beter zijn aangepast aan de huidige en toekomstige omstandigheden, anderen beweren dat de aanpassing van onze inheemse soorten van nature zal plaatsvinden.

Zowel op het eerste als op het tweede aspect kwalificeert de KBBM dingen omdat geen aanpassingstraject moet worden uitgesloten en geen enkele als één oplossing mag worden bepleit.

Essenties van hier en elders: een lange geschiedenis

In het collectieve onbewuste inspireert het bos vaak een idee van eeuwigheid en onveranderlijkheid. Toch is het niet zo: het bos is altijd veranderd, het is slechts een kwestie van tijdelijkheid.

Deze evoluties zijn op grote schaal verbonden met natuurlijke fenomenen zoals continentale drift of ijstijden die bossen hebben gevormd op de geologische tijdschaal. De dominante positie van beuken in onze regio's dateert dus slechts van 3000 tot 4000 jaar, heel weinig vergeleken met de 400 miljoen jaar die ons scheiden van het verschijnen van de eerste bomen!

Op een "kortere" schaal heeft een zeer recente diersoort vooral zijn omgeving, inclusief bossen: mensen, beïnvloed door hun meerdere beschavingen! Van overexploitatie tot herbebossing, het heeft niet alleen de oppervlakken, maar ook de composities van de bossen grondig aangepast.

Vooral de Europese geschiedenis staat vol met voorbeelden, zowel gelukkig als ongelukkig, van de introductie van soorten, vooral plantensoorten, in bossen en elders. Wat zouden onze landschappen en ons dieet zijn zonder maïs, bonen, tomaten, tarwe, platanen, populieren, aardappelen ...? Al deze planten komen niet oorspronkelijk uit het Europese continent, maar dragen toch grotendeels bij aan de landschappen en economie.

Aan de andere kant zijn de rampzalige gevolgen van de introductie van Japanse duizendknoop, hogweed of balsem uit de Himalaya niet langer te bewijzen.

Ook in onze bossen zijn veel soorten het resultaat van introducties en, als een kastanjeboom, met een oude introductie, niemand zorgen baart, kan de late kers aanzienlijke managementproblemen opleveren.

Het lijkt ons hier belangrijk om bepaalde termen te definiëren¹.

• Inheems of autochtoon: beschrijft een taxon, een populatie of een erkende dieren- of plantengemeenschap afkomstig uit het gebied waar het zich momenteel bevindt. (Opmerking: het begrip administratief gebied (regio, land) is hier uiteraard niet relevant).
• Exotisch of allochtoon: beschrijft een taxon, een populatie of een dieren- of plantengemeenschap die vrijwillig of onvrijwillig buiten zijn natuurlijke verspreidingsgebied is geïntroduceerd.
• Genaturaliseerd: verwijst naar een allochtone soort die is gevestigd in een andere regio dan zijn oorspronkelijke verspreidingsgebied, die zich duurzaam kan voortplanten en zich spontaan kan verspreiden, waardoor het ecosysteem op zijn plaats wordt geïntegreerd (bijv. De zwarte sprinkhaan, Robinia pseudoacacia).
• Invasieve soorten: soorten die lokaal een plaats innemen die als buitensporig kan worden beschouwd binnen een ecosysteem, in relatie tot een dynamische kracht die lokaal superieur is aan andere (bijv .: de plataan esdoorn, door dichte en zuivere facies te vormen, kan worden beschouwd als invasief binnen een hêtraie met houthakker).
• Invasieve soorten: allochtone soorten die, vanwege de afwezigheid van een groot aantal regelgevers, bijzonder effectieve reproductiestrategieën presenteren en lokaal populaties vormen met een invasief karakter. Het kan aanzienlijke gevolgen hebben voor de ecosystemen die het koloniseert: vervanging voor inheemse soorten die het bijdraagt aan zeldzaamheid of uitsterven, blokkering door zijn dynamische dekking van bepaalde ecosystemen (bijv .: de Aziatische duizendknoop, Reynoutria japonica en Reynoutria sachalinensis).

Deze definities roepen een relatief vaste en rigide situatie op. Zoals hierboven aangegeven, varieert het verspreidingsgebied van een soort in de loop van de tijd afhankelijk van klimaatschommelingen (bijvoorbeeld de natuurlijke reeksen van steen- en donzige eiken nemen momenteel af in Zuid-Europa terwijl ze zich uitstrekken naar het noorden). De beoogde tijdschaal mag ons er daarom niet toe brengen de huidige staat van bossen als definitief te beschouwen, temeer in de context die we momenteel kennen.

Belangen en risico's van de introductie van nieuwe soorten / oorsprong

Een panel van experts² heeft een lijst met aanbevelingen opgesteld om het bos aan te passen aan klimaatverandering en veerkrachtiger te maken. Het bevat met name de volgende punten:

1. soorten strikt aanpassen aan het station en de bosbouw aan benzine;
2. zorgen voor een goede bodemstructuur door middel van aangepaste exploitatietechnieken;
3. maintenir des populations de gibier en équilibre avec la capacité d’accueil de la forêt ;
4. de soort diversifiëren en de genetische diversiteit maximaliseren;
5. de geassisteerde migratie van soorten en zuidelijke oorsprong bevorderen.

De introductie van nieuwe soorten / oorsprong is duidelijk in lijn met de laatste twee aanbevelingen. Het uiteindelijke doel van al deze maatregelen is het behoud van gezonde en multifunctionele bossen in een context van klimaatverandering, zowel wat betreft productie en regulering als culturele diensten.

Bij dit type introductie moet rekening worden gehouden met de risico's van negatieve effecten op het gastecosysteem. Deze effecten kunnen van biologische aard zijn (concurrentie en onderdrukking van inheemse soorten), structureel (bijv. Destabilisatie van banken door de Japanse kersenbloesem), economisch (bijv. Kosten van de strijd tegen de late kers in regeneraties), landschap ...

Een nieuwe soort die zich effectief over het landschap zou verspreiden, zou kunnen leiden tot verlies van biodiversiteit in verband met het vermogen om anderen te elimineren en het onvermogen om lokale fauna en flora te huisvesten. Verlies van biodiversiteit kan gepaard gaan met verstoring van het functioneren van ecosystemen en kan leiden tot verlies van bijbehorende ecosysteemdiensten.

Het is ook legitiem en essentieel om de mogelijke schade van een nieuwe soort in twijfel te trekken voordat deze op grote schaal wordt ingezet. De introductie van een nieuwe soort, zoals elke andere nieuwe soort, moet daarom worden onderworpen aan een risicoanalyse en een beoordeling van de risico / batenverhouding.

Welke strategie om te kiezen?

Over twee visies wordt gedebatteerd: het toegenomen gebruik van natuurlijke regeneratie om bepaalde adaptieve verschijnselen (mutaties, selectie) te bevorderen of de introductie van nieuwe soorten / oorsprong om anderen te bevoordelen (voornamelijk genstroom en hybridisatie). Er zijn exclusieve voorstanders van de eerste oplossing en anderen van de tweede. Volgens de SRFB is het debat elders: het betreft vooral de snelheid van natuurlijke aanpassing van bossen in relatie tot de snelheid van klimaatverandering die dezelfde bossen treft.

In werkelijkheid is er niets dat kan voorkomen dat verschillende benaderingen worden gecombineerd en het lijkt ons onredelijk om op slechts één te wedden, wat het ook mag zijn. Het lijkt verstandig om de ene en / of de andere benadering te verkiezen, afhankelijk van de context, en de cursor in te stellen op basis van de specifieke problemen met betrekking tot de stands die moeten worden vernieuwd. Hoe dan ook, ongeacht de door de manager gekozen optie (s), de onzekerheid blijft groot. Het is de diversiteit aan scenario's die op wereldschaal zijn gekozen (natuurlijke regeneratie, aanplant, type mengsel, keuze van soorten en lokale of nieuwe bronnen) die de kans op behoud van een veerkrachtig bos zullen maximaliseren.

Harige eik op een testperceel van Trees for Future

Naar een gedifferentieerde aanpak

Om de introductie van een nieuwe soort als potentieel problematisch te beschouwen, moet het moeilijk zijn om de verspreiding ervan in de omgeving waarin het wordt geïntroduceerd te beheersen EN dat de komst ervan in het ecosysteem de werking ervan aanzienlijk verstoort.

Risiconiveaus, zowel vanuit het oogpunt van verstoring van het ecosysteem als overmatige verspreiding, zijn met name afhankelijk van de oorsprong van de soort. Inderdaad, een geïntroduceerde soort kan invasief worden in zijn nieuwe omgeving wanneer deze laatste verstoken is van ziekteverwekkers en roofdieren die hem reguleren in zijn gebied van herkomst (hypothese van vijandelijke vrijlating³). Par conséquent, une essence originaire du sud de l’Europe, ayant co-évolué avec les herbivores, les insectes, les bactéries et les champignons présents en Europe, aura une probabilité moindre de devenir problématique en étant introduite chez nous qu’une essence d’Asie orientale ou d’Amérique du Nord, car cette dernière arriverait dans un environnement dépourvu de son cortège d’organismes régulateurs. À l’inverse et pour les mêmes raisons, le potentiel biologique (capacité à héberger la biodiversité indigène) est plus élevé pour les essences européennes que pour les essences d’autres continents (par exemple : le chêne pubescent ou le chêne de Hongrie sont capables d’héberger davantage les espèces animales, fongiques et végétales associées à nos chênes indigènes que les chênes américains).

Gezien het bovenstaande is het duidelijk dat de benadering kan worden onderscheiden naar de aard van de beschouwde soort, het ecosysteem waarin het wordt geïntroduceerd en de manier waarop het wordt geïntroduceerd. (op welk oppervlak, in een mengsel, in natuurlijke verrijking van regeneratie, of in een enkele soort ...).

Het Belgische bos en meer in het algemeen van Noordwest-Europa, biedt verschillende facies en niet alle bossen richten zich op dezelfde kwesties. Men moet dus niet op dezelfde manier kijken naar de aanpassing van oude, al dan niet beschermde, en die van recentere bossen die op 20^e eeuw zijn geplant in hardhout of naaldhout op landbouwgrond of heide. De eerste hebben een sterk erfgoedbelang. Ze concentreren het grootste deel van de biodiversiteit die typisch in bossen voorkomt en hun aanpassing zal hun werking en structuur zoveel mogelijk moeten behouden. Deze laatste zijn meer «gecultiveerde » bossen met minder patrimoniale en biodiversiteitsbelangen. Hun aanpassing is gericht op het behoud van duurzame houtproductie, terwijl de veerkracht van stands wordt vergroot in het licht van klimatologische en gezondheidsrisico's, vertrouwend op geschikte bosbouwtechnieken die ook andere functies van duurzaam bosbeheer ten goede komen.

Quercus frainetto tak (Hongaars eiken)

Subnatuurlijke oude bossen

In subnatuurlijke oude groeibossen is de grootste uitdaging om de integriteit van deze bossen, de dieren- en plantensoorten die ze ondersteunen, hun structuur, genetische diversiteit, functioneren en productiviteit te behouden. In een context van stabiel klimaat, de natuurlijke regeneratie van bestaande soorten, op voorwaarde dat ze in station zijn⁴, is vaak de beste oplossing om aan al deze uitdagingen te voldoen. In een context van veranderend klimaat is natuurlijke regeneratie daarentegen mogelijk niet voldoende om de veerkracht van de stands op lange termijn te waarborgen.

Voor de vernieuwing van subnatuurlijke oude bossen zou dus een geleidelijke aanpak kunnen worden gevolgd op basis van een eerdere diagnose.

1. Als de aanwezige soort zich op het station bevindt, of de prognose voor hun toekomst goed is (zie bijvoorbeeld de klimaatcompatibiliteitskaarten van Climessence), dat volwassen bomen van goede kwaliteit zijn en geen symptomen van afsterven vertonen, dus natuurlijke regeneratie alleen blijft een volledig geldige optie. Er zal echter voor worden gezorgd dat deze regeneratie zodanig wordt uitgevoerd dat de soort die het meest resistent is tegen droogte (verhoog bijvoorbeeld het aandeel zittend eiken in beukenbossen) en zeldzame soorten (wilde boom, kers ... ).
2. Als de bestaande soort het momenteel goed doet, maar de klimatologische prognose voor hen onzeker is, de introductie, bijvoorbeeld door steunpunt (Klumps), van individuen van dezelfde soort maar van meer zuidelijke oorsprong (bijv .: zittend eiken uit het zuiden van Frankrijk, gewone beuk uit Italië ...) binnen natuurlijke regeneratie kan worden overwogen om de genen van de stand te versterken en de selectiemogelijkheden (natuurlijk en door hameren) van robuuste en aangepaste individuen te vergroten. Dit is wat we geassisteerde migratie van herkomst noemen.
3. In de meest beperkende stations waar de soort waarschijnlijk in grote moeilijkheden verkeert (sessiel eiken op filtergrond, gewone beuk, chalareose-as ...) en waar dieetrificatie al wordt waargenomen, is het raadzaam om voorzichtig te zijn met natuurlijke regeneratie, waarbij minder vertegenwoordigde maar beter aangepaste soorten worden begunstigd (voorbeeld: de zittend eik in het essenbos) en om het hier te voltooien door verrijkingen van essenties die mogelijk beter zijn aangepast aan nieuwe / toekomstige omstandigheden. Dit kunnen niet-frequente inheemse soorten zijn (kleinbladige kalk, vlakke esdoorn, wilde boom ...), inheemse soorten van zuidelijke oorsprong of zelfs nieuwe soorten. Gezien de grote erfgoed- en milieuwaarde van subnatuurlijke oerbossen, leidt de introductie van zuidelijke bronnen en nieuwe soorten tot sterke terughoudendheid, wat vanuit wetgevend oogpunt wordt weerspiegeld door bepaalde beperkingen.

Recente bossen (met of zonder hars)

Maritieme dennen geïnstalleerd in een testperceel van Trees for Future

In recente bossen, meestal harsachtig (en dus al grotendeels gedomineerd door exotische soorten), en in wezen monospecifiek, is de diversiteit van soorten momenteel laag (sparren, Douglas sparren, lariks en dennen voornamelijk) en is het productieprobleem overwegend. De biodiversiteit beschut in deze nederzettingen, naast sommige soorten die verplicht zijn tot oude naaldbomen (koninkrijk, Tengmalm-uil ...), wordt voornamelijk geassocieerd met open gebieden zoals scheermessen waarin de soorten oude heide (callune, quaternaire heide ...) kunnen blijven gedijen. Hier is de grootste uitdaging om de kwaliteit van de houtproductie te behouden, voornamelijk voor lokale verwerking, terwijl we ernaar streven de diversiteit en veerkracht van de stands te vergroten. Dit omvat de diversificatie van soorten. Naast de waargenomen vermindering van het overwicht van sparren in onze bosmassieven, met name op die stations die er niet langer geschikt voor zijn, en de geleidelijke vervanging ervan door andere veel voorkomende naaldhoutsoorten (Douglas spar, lariks, den), is er ook een trend om de percelen te diversifiëren, vooral na sanitair snijden (schorskever), en om andere soorten, mengsels en innovatieve routes te testen. De percelen beschikbaar gesteld van Trees for Future, zijn bovendien meestal sanitaire stukken sparren.

De KBBM stelt voor om zich te concentreren op nieuwe ervaringen in recente bossen waar het ecosysteem is uitgeput door oude landbouwpraktijken. Dit laat meer ruimte over voor durf en experimenten, en het lijkt ons dat de beperkingen op het gebruik van nieuwe exotische soorten hier minder zouden moeten zijn dan in subnatuurlijke oude bossen.

Zo moet in recente bossen, naald- of bladgroei, de vernieuwing van stands, en met name wanneer verwerking (verandering van soorten) een gezondheidsprobleem volgt, kunnen vertrouwen op het volledige scala aan introducties, met enkele specifieke voorzorgsmaatregelen:

• gebruik zuidelijke bronnen van inheemse of exotische soorten die al aanwezig zijn in het Ecological Tree Species File (bijv. Douglas-spar van Californische oorsprong⁵) ;
• gebruik zuidelijke soorten die biologisch dicht bij inheemse soorten liggen (bijv. Hongaarse eik vergeleken met steeleik) of exotische soorten die aanwezig zijn in het ecologische boombestand (bijv. mediterrane spar vergeleken met zilverspar en / of Vancouver-spar);
• gebruik nieuwe soorten, met name harsachtige soorten van Amerikaanse, Noord-Afrikaanse of Aziatische oorsprong, maar met de hand geplukt en alleen op kleine oppervlakken. Deze plantages moeten experimenteel en zeer gecontroleerd worden uitgevoerd (zie ook hieronder).
• voldoen aan alle relevante wetgeving, met name wat betreft installatiegebied zoals vermeld in artikel 40 van de boscode⁶.

In termen van het implantatieschema kan men natuurlijk, zoals in subnatuurlijke oude bossen, doorgaan met punctuele verrijking van natuurlijke regeneratie. Plantages vol met deze nieuwe soorten, mogelijk vermengd met andere met complementaire functionele eigenschappen, zijn echter een goede optie (eilanden van de toekomst in de zin van de mozaïekbos).

Voor het testen van nieuwe soorten uit andere continenten is een grondige evaluatie (stroomopwaarts van de tests en tijdens de tests) vereist voordat er op grote schaal wordt ingezet. In het kader van Trees for Future werden op basis van de beschikbare literatuur en de opgebouwde ervaring in historische arboretums in het begin verschillende potentieel veelbelovende soorten weggegooid. We kunnen bijvoorbeeld de Manchurian-asboom noemen, potentieel invasieve en gezonde drager van chalarose, of de Lawson-cipres waarvan de potentieel invasieve aard recentelijk is benadrukt⁷.

De geselecteerde soorten die deze eerste controles hebben doorstaan, maar die niettemin invasief blijken te zijn, binnen of vanaf het testperceel, moeten natuurlijk worden verlaten en het perceel wordt vernietigd.

Het belang in termen van oppervlakte van deze proeven met nieuwe soorten zou de komende jaren moeten toenemen. In Frankrijk, waar een proactief beleid bestaat om eilanden van de toekomst in openbare bossen te installeren, is het doel van 20 jaar om een bosbedekking te bereiken die gelijk is aan 0,5% van de totale oppervlakte van bossen. In Frankrijk is het gebied voor deze eilanden ongeveer twee hectare; het is beperkt tot 0,5 hectare in Wallonië.

Conclusie

De geassisteerde migratie van herkomst en soorten van zuidelijke oorsprong en de introductie van soorten uit andere continenten zijn strategieën om onder meer bossen aan te passen aan klimaatverandering. Ze komen bovenop methoden zoals het toegenomen gebruik van natuurlijke regeneratie, dynamische bosbouw, respect voor bodems of gemengde bosbouw met continue dekking ...

Als het redelijkerwijs niet kan worden uitgesloten van enig risico op invasie of negatieve impact op het functioneren van ecosystemen in verband met deze introducties, minimaliseert de door de SRFB in dit artikel voorgestelde aanpak deze risico's zoveel mogelijk. Het heeft de verdienste een pad voor te stellen voor de aanpassing van bossen aan klimaatverandering om ecosystemen in goede staat te houden. Op dit gebied zijn wij van mening dat het riskanter is om het beheer "zoals gewoonlijk" voort te zetten in plaats van te experimenteren met het verrijken van het bos met nieuwe soorten en nieuwe methoden.

De missie van de huidige boswachters is niet langer in de eerste plaats om de integriteit van typische bosverenigingen te behouden (bijvoorbeeld beukenhout in Luzule), maar vooral om de structuur en het functioneren van onze bossen te behouden. Bijgevolg zullen ze kunnen blijven bestaan en de essentie van hun sociale, ecologische en economische functies kunnen waarborgen.

Over de introductie van nieuwe soorten of oorsprong, de KBBM beschouwt drie categorieën nieuwe soorten / bronnen met elk het bijbehorende risiconiveau en de inzetstrategie.

• Zuidelijke oorsprong van inheemse soorten: verwaarloosbare risico's (bijvoorbeeld: zittend eiken uit Zuid-Frankrijk). Ze moeten worden gebruikt om plantages en natuurlijke regeneraties van lokale bronnen van dezelfde soort in alle situaties te verrijken, inclusief subnatuurlijke oude bossen. Ze zouden zo de algehele genetische diversiteit van de toekomstige stand vergroten.
• Europese soorten van zuidelijke oorsprong: laag risico (bijvoorbeeld: puberende eik, maritieme den ...). Deze soorten zijn biologisch dicht bij onze inheemse soorten (sommigen kunnen er zelfs mee hybridiseren), hun biologische potentieel is vergelijkbaar en het risico op invasie is zeer beperkt. De introductie van deze verrijkingssoorten is een laag risico en moet de voorkeur genieten, ook voor de diversificatie van subnatuurlijke oude bossen als de bestaande inheemse soorten zich aan de stationslimiet bevinden.
• Soorten afkomstig uit andere continenten: hoger potentieel risico (inclusief invasiviteit) en lager biologisch potentieel (geen geschiedenis van co-existentie met inheemse flora en fauna). De KBBM beveelt aan om deze soorten niet in ondernatuurlijke bossen met oude groei te introduceren en ze te reserveren voor herbebossing van recente bossen, idealiter als een mengsel. Voor nieuwe soorten die nog niet zijn getest in een bosomgeving in België of in aangrenzende regio's, moeten de plantages worden uitgevoerd in het kader van welomschreven tests (bijvoorbeeld Trees for Future). De percelen zullen goed worden geïdentificeerd om hun gedrag op lange termijn te volgen, vóór een mogelijke grotere inzet en, indien nodig, om ze gemakkelijk te kunnen vernietigen.

Concluderend zijn het inderdaad boskennis en wetenschappelijke kennis die het verschil maken tussen durf en bewusteloosheid bij het introduceren van nieuwe soorten of oorsprong als reactie op klimaatverandering. We leven in een periode van sterke onzekerheden en het lijkt ons belangrijk om het gebied van mogelijkheden te openen, te weten hoe je jezelf in vraag kunt stellen en afgemeten risico's kunt nemen. In dit perspectief pleiten we voor een combinatie van strategieën in plaats van hun oppositie, voor nuance in plaats van dogmatisme. Nieuwe soorten / oorsprong hebben hun plaats in een wereldwijde benadering van de aanpassing van onze bossen aan klimaatverandering, op voorwaarde dat ze worden gebruikt met volledig bewustzijn van de potentiële risico's en voordelen.